کد مطلب:188715 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:206
ارجاع امت به قرآن و افشای چهره ی عالم نمایان
پس از رسول خدا، ظاهرا قرآن، به عنوان منبع اصلی شناخت مسایل عقیدتی و
[ صفحه 95]
عبادی و سیاسی، در جامعه ی اسلامی باقی ماند، اما از آن جا كه این منبع ژرف نیاز به مفسرانی آشنا با پیام وحی داشت و دست های سیاست، این مفسران واقعی (اهل بیت علیهم السلام) را در جامعه منزوی ساخته بود، با گذشت زمان، نیازهای اعتقادی و پرسش های عبادی و مسایل مستحدث یكی پس از دیگری رخ نمود و كسانی كه در جامعه به عنوان عالم و محدث شناخته می شدند، ناگزیر باید جوابی را برای هر پرسش و مسأله تدارك می دیدند!
عدم احاطه ی كامل آنان بر مجموعه ی معارف قرآنی از یك سو، و عدم آشنایی آنان با فرهنگ ویژه ی وحی از سوی دیگر، سبب گردید تا با قیاس و توجیه گری و استحسان و تكیه بر آرای شخصی و گاه احادیث بی ریشه و اقوال بی اساس، عقیده ای را ابراز كرده و یا فتوایی دهند.
بنابراین، یكی از راه های اساسی مبارزه با این مشكل، بازگرداندن مردم به قرآن و هشدار دادن آنان نسبت به آرای ساختگی و غیر مستند به وحی بود.
امام باقر (ع) در این راستا می فرمود:
هرگاه من حدیث و سخنی برای شما گفتم، ریشه و مستند قرآنی آن را از من جویا شوید. سپس آن حضرت در برخی سخنانش فرمود: پیامبر (ص) از قیل و قال (بگو مگو و مشاجره) و هدر دادن و تباه ساختن اموال و پرس و جوی زیاد، نهی كرده است.
به آن حضرت گفته شد: این مطالب در كجای قرآن آمده است؟
امام باقر (ع) فرمود: در قرآن آمده است «لا خیر فی كثیر من نجواهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلاح بین الناس». [1] .
(این آیه دلالت می كند كه بیشتر سخنان نجوایی و به درازا كشیده فاقد ارزش است، مگر سخنی كه در آن امر به انفاق یا كار نیك و یا اصلاح میان مردم باشد). «و لا تؤتوا السفهاء اموالكم التی جعل الله لكم قیاما» [2] .
(از این آیه استفاده می شود كه اموال را نباید در معرض نابودی و تباهی قرار
[ صفحه 96]
داد.)
«لا تسئلوا عن اشیاء ان تبدلكم تسؤكم». [3] .
(و این آیه می نمایاند كه هر سؤالی شایسته و مفید و مثبت نیست، و چه بسا پرسش هایی كه به ناراحتی و نگرانی خود انسان بینجامد). [4] .
امام باقر (ع) با این شیوه، در صدد بود تا روحیه ی قرآن گرایی را در میان اهل دانش و جامعه ی اسلامی تقویت نماید، و از این طریق انحراف بینش های سطحی و عالم نمایان خود محور را به مردم یادآور شود؛ چه، در برخی مباحثه ها، با صراحتی فزونتر به این نكته پرداخته است:
حسن بصری نزد امام باقر (ع) آمد و گفت: آمده ام تا مطالبی درباره ی قرآن از شما بپرسم.
امام فرمود: آیا تو فقیه اهل بصره نیستی؟
پاسخ داد: این چنین گفته می شود.
امام فرمود: آیا در بصره شخصی هست كه تو مسایل و احكام را از او دریافت كنی؟
پاسخ داد: خیر.
امام فرمود: بنابراین، همه ی مردم بصره، مسایل دینشان را از تو می گیرند؟
گفت: آری.
امام باقر (ع) فرمود: سبحان الله! مسؤولیت بزرگی را به گردن گرفته ای. از جانب تو سخنی برایم نقل كرده اند كه نمی دانم واقعا تو آن را گفته ای یا بر تو دروغ بسته اند.
حسن بصری گفت: آن سخن چیست؟
امام فرمود: مردم گمان كرده اند كه تو معتقدی خداوند امور بندگان را به خود آنان تفویض كرده است!
حسن بصری سكوت اختیار كرده و هیچ نمی گفت!
امام باقر (ع) برای این كه وی را به ریشه ی اشتباهش متوجه سازد و بنمایاند كه
[ صفحه 97]
عامل اصل كج فهمی او، ناتوانی در فهم معارف قرآن است، برایش نمونه ای روشن آورد و گفت:
اگر خداوند در قرآنش به كسی ایمنی داده باشد، آیا براستی پس از این ایمنی تضمین شده از سوی خدا، بر او ترسی هست؟
حسن بصری گفت: خیر، ترسی بر او نخواهد بود.
امام باقر (ع) فرمود: اكنون آیه ای را برایت می خوانم و سخنی با تو دارم، من گمان نمی كنم كه آن آیه را به گونه ی صحیح تفسیر كرده باشی، و اگر غلط تفسیر كرده ای، هم خودت را هلاك كرده ای و هم پیروانت را.
آن آیه این است: «و جعلنا بینهم و بین القری التی باركنا فیها قری ظاهرة و قدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین». [5] .
شنیده ام كه گفته ای مراد از سرزمین مبارك و امن، سرزمین مكه است؟ آیا كسانی كه برای حج به مكه سفر می كنند مورد هجوم راهزنان قرار نمی گیرند و در مسیر آن هیچ ترسی ندارند و اموالشان را از دست نمی دهند؟
حسن بصری گفت: چرا.
امام فرمود: پس چگونه ایمن هستند و امنیت دارند؟! این آیه مثالی است كه خداوند درباره ی ما اهل بیت رسالت، بیان داشته است. ما سرزمین مباركیم و سرزمین های آشكار (قری ظاهرة) نمایندگان و فقهای پیرو ما هستند كه میان ما و شیعیانمان قرار دارند و مطالب ما را به آنان می رساندند.
«قدرنا فیها السیر» مثالی است از حركت و كاوش علمی.
«سیروا فیها لیالی و ایاما» مثالی است از تهییج مردم برای كسب هماره ی دانش در زمینه ی حلال و حرام و واجبات و احكام از اهل بیت (ع).
هرگاه مردم از این طریق معارف دین را دریافت كنند، ایمن از شك و گمراهی اند...
ای حسن بصری! اگر به تو بگویم جاهل اهل بصره ای! سخنی به گزاف نگفته ام، از اعتقاد به تفویض، اجتناب كن؛ زیرا خداوند به دلیل ضعف و سستی، تمام كار
[ صفحه 98]
خلق را به ایشان وا ننهاده و از سوی دیگر ایشان را بنا روا بر گناهان مجبور نساخته است. [6] .
نظیر چنین مباحثه ای از امام باقر (ع) با قتادة بن دعامة نیز نقل شده است:
قتادة بن دعامة از محدثان و مفسران مشهور اهل سنت است و از فقهای بصره به شمار می آید.
امام به او فرمود: آیا تو فقیه اهل بصره ای؟
قتاده گفت: چنین گمان می كنند.
امام باقر (ع) فرمود: آیا قرآن را بر اساس شناخت و علم تفسیر می كنی یا از روی ناآگاهی؟
قتاده گفت: بر اساس علم و مبانی علمی، قرآن را تفسیر می كنم.
امام فرمود: اگر براستی بر اساس علم تفسیر می كنی، از تو سؤال می كنم كه مراد از آیه ی «قدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین» چیست؟
قتاده نظریه ای همانند سخنان حسن بصری ابراز داشت، و امام همان پاسخ را به او یادآور شدند. [7] .
[ صفحه 95]
عبادی و سیاسی، در جامعه ی اسلامی باقی ماند، اما از آن جا كه این منبع ژرف نیاز به مفسرانی آشنا با پیام وحی داشت و دست های سیاست، این مفسران واقعی (اهل بیت علیهم السلام) را در جامعه منزوی ساخته بود، با گذشت زمان، نیازهای اعتقادی و پرسش های عبادی و مسایل مستحدث یكی پس از دیگری رخ نمود و كسانی كه در جامعه به عنوان عالم و محدث شناخته می شدند، ناگزیر باید جوابی را برای هر پرسش و مسأله تدارك می دیدند!
عدم احاطه ی كامل آنان بر مجموعه ی معارف قرآنی از یك سو، و عدم آشنایی آنان با فرهنگ ویژه ی وحی از سوی دیگر، سبب گردید تا با قیاس و توجیه گری و استحسان و تكیه بر آرای شخصی و گاه احادیث بی ریشه و اقوال بی اساس، عقیده ای را ابراز كرده و یا فتوایی دهند.
بنابراین، یكی از راه های اساسی مبارزه با این مشكل، بازگرداندن مردم به قرآن و هشدار دادن آنان نسبت به آرای ساختگی و غیر مستند به وحی بود.
امام باقر (ع) در این راستا می فرمود:
هرگاه من حدیث و سخنی برای شما گفتم، ریشه و مستند قرآنی آن را از من جویا شوید. سپس آن حضرت در برخی سخنانش فرمود: پیامبر (ص) از قیل و قال (بگو مگو و مشاجره) و هدر دادن و تباه ساختن اموال و پرس و جوی زیاد، نهی كرده است.
به آن حضرت گفته شد: این مطالب در كجای قرآن آمده است؟
امام باقر (ع) فرمود: در قرآن آمده است «لا خیر فی كثیر من نجواهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلاح بین الناس». [1] .
(این آیه دلالت می كند كه بیشتر سخنان نجوایی و به درازا كشیده فاقد ارزش است، مگر سخنی كه در آن امر به انفاق یا كار نیك و یا اصلاح میان مردم باشد). «و لا تؤتوا السفهاء اموالكم التی جعل الله لكم قیاما» [2] .
(از این آیه استفاده می شود كه اموال را نباید در معرض نابودی و تباهی قرار
[ صفحه 96]
داد.)
«لا تسئلوا عن اشیاء ان تبدلكم تسؤكم». [3] .
(و این آیه می نمایاند كه هر سؤالی شایسته و مفید و مثبت نیست، و چه بسا پرسش هایی كه به ناراحتی و نگرانی خود انسان بینجامد). [4] .
امام باقر (ع) با این شیوه، در صدد بود تا روحیه ی قرآن گرایی را در میان اهل دانش و جامعه ی اسلامی تقویت نماید، و از این طریق انحراف بینش های سطحی و عالم نمایان خود محور را به مردم یادآور شود؛ چه، در برخی مباحثه ها، با صراحتی فزونتر به این نكته پرداخته است:
حسن بصری نزد امام باقر (ع) آمد و گفت: آمده ام تا مطالبی درباره ی قرآن از شما بپرسم.
امام فرمود: آیا تو فقیه اهل بصره نیستی؟
پاسخ داد: این چنین گفته می شود.
امام فرمود: آیا در بصره شخصی هست كه تو مسایل و احكام را از او دریافت كنی؟
پاسخ داد: خیر.
امام فرمود: بنابراین، همه ی مردم بصره، مسایل دینشان را از تو می گیرند؟
گفت: آری.
امام باقر (ع) فرمود: سبحان الله! مسؤولیت بزرگی را به گردن گرفته ای. از جانب تو سخنی برایم نقل كرده اند كه نمی دانم واقعا تو آن را گفته ای یا بر تو دروغ بسته اند.
حسن بصری گفت: آن سخن چیست؟
امام فرمود: مردم گمان كرده اند كه تو معتقدی خداوند امور بندگان را به خود آنان تفویض كرده است!
حسن بصری سكوت اختیار كرده و هیچ نمی گفت!
امام باقر (ع) برای این كه وی را به ریشه ی اشتباهش متوجه سازد و بنمایاند كه
[ صفحه 97]
عامل اصل كج فهمی او، ناتوانی در فهم معارف قرآن است، برایش نمونه ای روشن آورد و گفت:
اگر خداوند در قرآنش به كسی ایمنی داده باشد، آیا براستی پس از این ایمنی تضمین شده از سوی خدا، بر او ترسی هست؟
حسن بصری گفت: خیر، ترسی بر او نخواهد بود.
امام باقر (ع) فرمود: اكنون آیه ای را برایت می خوانم و سخنی با تو دارم، من گمان نمی كنم كه آن آیه را به گونه ی صحیح تفسیر كرده باشی، و اگر غلط تفسیر كرده ای، هم خودت را هلاك كرده ای و هم پیروانت را.
آن آیه این است: «و جعلنا بینهم و بین القری التی باركنا فیها قری ظاهرة و قدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین». [5] .
شنیده ام كه گفته ای مراد از سرزمین مبارك و امن، سرزمین مكه است؟ آیا كسانی كه برای حج به مكه سفر می كنند مورد هجوم راهزنان قرار نمی گیرند و در مسیر آن هیچ ترسی ندارند و اموالشان را از دست نمی دهند؟
حسن بصری گفت: چرا.
امام فرمود: پس چگونه ایمن هستند و امنیت دارند؟! این آیه مثالی است كه خداوند درباره ی ما اهل بیت رسالت، بیان داشته است. ما سرزمین مباركیم و سرزمین های آشكار (قری ظاهرة) نمایندگان و فقهای پیرو ما هستند كه میان ما و شیعیانمان قرار دارند و مطالب ما را به آنان می رساندند.
«قدرنا فیها السیر» مثالی است از حركت و كاوش علمی.
«سیروا فیها لیالی و ایاما» مثالی است از تهییج مردم برای كسب هماره ی دانش در زمینه ی حلال و حرام و واجبات و احكام از اهل بیت (ع).
هرگاه مردم از این طریق معارف دین را دریافت كنند، ایمن از شك و گمراهی اند...
ای حسن بصری! اگر به تو بگویم جاهل اهل بصره ای! سخنی به گزاف نگفته ام، از اعتقاد به تفویض، اجتناب كن؛ زیرا خداوند به دلیل ضعف و سستی، تمام كار
[ صفحه 98]
خلق را به ایشان وا ننهاده و از سوی دیگر ایشان را بنا روا بر گناهان مجبور نساخته است. [6] .
نظیر چنین مباحثه ای از امام باقر (ع) با قتادة بن دعامة نیز نقل شده است:
قتادة بن دعامة از محدثان و مفسران مشهور اهل سنت است و از فقهای بصره به شمار می آید.
امام به او فرمود: آیا تو فقیه اهل بصره ای؟
قتاده گفت: چنین گمان می كنند.
امام باقر (ع) فرمود: آیا قرآن را بر اساس شناخت و علم تفسیر می كنی یا از روی ناآگاهی؟
قتاده گفت: بر اساس علم و مبانی علمی، قرآن را تفسیر می كنم.
امام فرمود: اگر براستی بر اساس علم تفسیر می كنی، از تو سؤال می كنم كه مراد از آیه ی «قدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین» چیست؟
قتاده نظریه ای همانند سخنان حسن بصری ابراز داشت، و امام همان پاسخ را به او یادآور شدند. [7] .
[1] نساء / 114.
[2] نساء / 5.
[3] مائده / 101.
[4] اختصاص مفيد 322.
[5] سبأ / 18.
[6] الاحتجاج / 327.
[7] بحار 46 / 349.